انفاق از نگاه قرآن و حدیث
انفاق، به معنای هزینه کردن بخشی از داشته‌‌های انسان برای کمک به دیگران، عملی پسندیده و برآمده از فطرت الهی انسان است.
کتاب انفاق در چهارده فصل خود، تبیین و تحلیل مهمترین مباحث مربوط «انفاق» را از منظر قرآن و سنت، در پیش دید مخاطبان قرار داده است.
در مقدمۀ کتاب، کلیاتی دربارۀ انفاق و مباحث کلی مرتبط با آن مطرح شده است.
در فصل اول، آیات و روایات ترغیب کنندۀ به انفاق، مطرح شده و انفاق کردن مستقیم یا به نیابت، مورد توجه قرار گرفته است.
فصل دوم، ویژگیهای انفاق در راه خدا را بررسی کرده و به ماندگاری آن نزد خداوند و برتر بودن آن نسبت به عبادت‌‌های مستحبی (همچون نماز و روزه و حج مستحبّی) اشاره شده است.
در فصل سوم آثار و نتایج انفاق در راه خدا با استفاده از آیات و روایات، تبیین شده است که از جمله مهمترین آنها، جبران و جایگزین شدن شیئ انفاق شده به لطف خداوند، برکت یافتن دارایی انفاق‌‌کننده و حفظ شدن و فزونی یافتن آن، افزایش طول عمر انفاق‌‌کننده، دور شدن آسیب‌‌های جسمی و روحی از وی، استجابت دعای وی، آسودگی وی در قبر و قیامت، و در نهایت، دستیابی وی به مقام قرب الهی است.
فصل چهارم به سیرۀ پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام در انفاق کردن پرداخته و نمونههای زیبایی از شیوۀ انفاق معصومان علیهم السلام را درپیش دید مخاطبان قرار می‌دهد تا با الگوگیری از این اسوه‌های بی‌نظیر دین و اخلاق، روش آنان را سرمشق رفتار خود قرار دهند.
در فصل پنجم، برترین نمونههای انفاق، از زوایای متفاوت، تبیین شده است.
فصل ششم به تحلیل چرایی و چگونگی تسهیل انفاق پرداخته است. مهمترین عامل تسهیل دِهِش، برگرفته از این باور است که این اموال، از آن خدای تبارک و تعالی است؛ یعنی انفاق کننده، تنها امانتدار مال اللّه است و آن را به دیگر بندگان خدا می‌رساند. البته یقین به جایگزین شدن مال، نترسیدن از نادار شدن، بزرگ‌منشی و ایمان به نادیده‌ها را نیز از عوامل جانبی تسهیل و گسترش انفاق برشمرده است.
فصل هفتم، مهمترین انفاق را انفاق به پدر و مادر، خانواده و خویشان معرفی کرده و در ادامه، انفاق به فقیران مؤمن، دِهِش به فردی که درخواست کمک کرده و... را برمی‌شمارد.
در فصل هشتم، ویژگیهای برترین انفاق را بررسی می‌کند و به مواردی چون: اخلاص در نیّت، انفاق از مال حلال، عطا کردن پیش از درخواست، آغاز کردن از نزدیکان، پنهان داشتن انفاق مستحب و آشکار کردن انفاق واجب، پیشی گرفتن در انفاق، انفاق مستقیم و عدم پیجویی استحقاق درخواست کننده، اشاره می‌کند.
در فصل نهم نیز ناشایسته‌های انفاق، از جمله: امروز و فردا کردن، باز پس‌گیری، منت‌گذاری و تکبرورزی، مطرح شده است.
فصل دهم به میانه‌روی در انفاق پرداخته و از زیان زدن به خود یا وارث، پرهیز داده است. همچنین انفاق زیاده بر نیاز نیازمند را نیز ناشایست شمرده است.
فصل یازدهم به پرهیز از بُخل اشاره دارد و ضمن تبیین اسباب پدیداری آن، کیفر اُخروی بخل و حسرت بخیل در روز جزا را مطرح کرده است.
فصل دوازدهم، در ارتباط با درخواست کردن از دیگران و چگونگی مواجهه با درخواست کننده است و اگر چه درخواست و تکدی را (به ویژه از سوی کسی که نیاز جدی ندارد)، ناپسند شمرده است؛ ولی راندن درخواست کننده را نیز ناپسند دانسته است.
در فصل سیزدهم، به انفاق مخلصانه پرداخته و کفر، ریا، منّت‌گذاری، انفاق از مال حرام و عدم رعایت اولویت خویشان را مانع قبول شدن انفاق معرفی کرده است.
فصل چهاردهم، انفاق‌های غیر مالی را کاویده و نمونههای متفاوتی از آنها را ارائه کرده است. یاد دادن دانش به دیگران، داشتن گفتار و زبان شیرین و خوش، کمک کردن به ناتوان، تسهیل کار مردمان، مدارا با مردم، ذکر خدا، سلام کردن با روی گشاده، آشتی دادن مردم، نگاهداری زبان، دوری کردن از کار حرام و شرارت و در نهایت، انجام دادن هر کار نیک، از موارد انفاق غیر مالی دانسته شده است.
انفاق و صدقه در اسلام
اسلام به عنوان کامل ترین دین بشری، از ارائه هیچ حق و حقوق و وظایفی دریغ نورزیده است. آنچه که باعث اعتقاد بیشتر و اعتدال جوامع بشری می شود را بیان و به آن سفارش کرده است. از بارزترین این سفارشات، انفاق و صدقه دادن است. ارزش و اهمیت این موضوع به حدی است که در قرآن بیش از هشتاد آیه به بیان آن پرداخته اند. هم چنین از اوصاف پرهیزکاران و صفات بارز متقین انفاق و صدقه است. معصومین ( علیهم السلام ) نیز نمود عینی این امر بوده و سایرین را نیز به این امر رهنمون می شدند. این مجموعه به فواید صدقه و انفاق از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته و آثار آن را در جوامع بیان کرده است.
صدقه و انفاق ـ سنت ماندگار
صدقه مطلق انفاق در راه خداست. خواه واجب باشد و یا مستحب و انفاق از بزرگترین چیزهایی است که اسلام در یکی از دور کشش که عبارت از حقوق مردم است به آن اهمیت داده و برای وسایل گوناگون و طرق مختلفی از قبیل زکات و خمس و کفارات مال و وقف و هبه و سایر انفاقات واجب و مستحب متوسل شده است. صدقه بلای آسمانی را رفع می‌کند و مرگ ناگهانی را از انسان بر می‌گرداند. همچنین حوادث شوم و بلاها را از انسان دفع کرده انسان‌ها را از خطرها حفظ می‌نماید. هرچه در راه خدا انفاق کنیم. خداوند متعال عوض را می‌دهد با این که مالک مطلق همه اراضی و املاک خود اوست و این اموال نزد ما به ودیعه گذاشته شده است.
اخلاق ربانی: انفاق
انفاق ، به مفاهیمی چون رابطه احکام شرعی با سخاوت و جود، سنجش ادعای توحید افراد، تاثیر انفاق بر روح، انواع انفاق و مواردی از این دست می‌پردازد. این فضایل اخلاقی به دلیل بازخوردها و آثار مهمی که در زندگی اجتماعی دارند، از اهمیت فراوانی برخوردارند. به طوری که اگر این ویژگی‌ها در جامعه رواج یابد، نه تنها تلخی فقر و تنگ‌دستی از بین خواهد رفت بلکه در مسائل غیر مالی نیز شاهد تغییرات شگرفی خواهیم بود.
در یک مثل مادّی می گفتند: به هر مقدار انسان پول بدهد، آش می خورد. هر چقدر خلوص بیشتر باشد، بهره گیری از صدقۀ جاریه بیشتر است؛ هرچه مال تمیزتر و طیب باشد. ثمره بیشتر است؛ لذا انسان باید در صدد این بر بیاید که ابتدا از نظر درآمد جهت شرعی درست باشد. بعد هم خلوص داشته باشد و در رابطه با این عمل در صفحۀ دل انسان غیر خدا مطرح نباشد.
واجب است انسان به طور متعارف در ارتباط با خانواده خود مصرف کند. وقتی که مال دارد و نفقه را آنطور که باید نمی دهد، برای اینکه می خواهد مستحبی انجام بدهد، حرام مرتکب می شود. روایاتی که بیان داشت خود طلب روزی، صدقه است، عهده داری صدقه و مصرف کردن برای واجب النفقات صدقه است، برای خاطر این است که انسان برای یک عمل مستحب مرتکب حرام نشود.
کتاب هفت سنبله اهمیت و جایگاه انفاق
کتاب با آیه 261 سوره مبارکه بقره آغاز می شود:
"مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند همانند دانه ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه صد دانه باشد و خداوند برای هر کس که بخواهد آن را چند برابر می کند و خداوند گشایشگر داناست"
تبیین اهمیت و جایگاه انفاق، صدقه، وقف و قرض‌الحسنه از منظر اسلام موضوع این کتاب است. کتاب حاضر، تلاشی است در راستای مطالعة آیات قرآن و روایات معصومین(ع) پیرامون اهمیت انفاق، صدقه، قرض‌الحسنه و وقف. از جمله مباحث مندرج در کتاب، می‌توان به این مورد اشاره کرد: آثار و برکات انفاق در قرآن؛ شرایط و آداب انفاق در قرآن؛ پیامدهای ترک انفاق در قرآن؛ گسترة معنایی صدقه؛ نقش صدقه و دعا در تغییر سرنوشت؛ معنا و مفهوم قرض؛ احکام قرض‌الحسنه؛ تعریف وقف؛ انواع وقف، و فرهنگنامة وقف
در فصل اول کتاب بررسی لغوی و مفهومی واژه های انفاق، صدقه، زکات، هبه، وقف و قرض الحسنه صورت پذیرفته است. پیرامون مفهوم انفاق نویسنده آورده است که مفهوم انفاق را بدون شناخت مضمون نفاق نمی توان درک کرد و انسان منفق را بدون ارزیابی انسان منافق نمی توان شناخت. در ادامه این مطلب می خوانیم که انسانی که دائماً انفاق می کند دادگستر است، ولی انسان منافق دام گستر است و این دو گروه هستند که تمامی التهابات و زد و خوردهای تاریخ را می سازند و جامعه شیطانی و جامعه خدایی را تشکیل می دهند.
خداوند در قرآن کریم(سوره مبارکه بقره آیه 254) خطاب به مؤمنان دادگستر می فرمایند:
"ای کسانی که ایمان آورده اید از آنچه به شما روزی داده ایم، انفاق کنید"...
انفاق از دیدگاه قرآن و روایات عنوان فصل دوم کتاب است. آثار و برکات انفاق، شرایط و آداب انفاق، موانع، پیامدهای ترک انفاق، اهمیت و منزلت انفاق، انگیزه، آفت ها، روش های ترویج فرهنگ انفاق، چهل نکته قرآنی و انفاق در روایات در فصل دوم تبیین شده است. فصل سوم با عنوان صدقه در قرآن و روایات است که به گستره معنایی و مفهومی، ارزش و اهمیت، انواع، آثار، احکام، نقش صدقه و دعا در تغییر سرنوشت و چهل حدیث پیرامون صدقه پرداخته شده است. قرض الحسنه در قرآن و روایات و وقف در قرآن و روایات عناوین فصول چهارم و پنجم کتاب می باشد که نویسنده ضمن بررسی معنایی و مفهومی آن ها به اهمیت، جایگاه، احکام و روایات مرتبط اشاره داشته است.
انفاق
سخنان حضرت علی (ع) هم در زمینه مباحث نظری و عقلی بسیار ارزنده و راهنماست، هم در قلمرو مسائل عینی و زندگی انسانی و موضوعات کاربردی و علمی کارگشاست. کلام حضرت امیر (ع) در حد بالای الگوی رفتاری، معاشرتی و معیشتی هر مسلمان است. امیرالمومنین خود از پیشتازان «انفاق فی سبیل الله» بود و در کلام نورانی ایشان نکته های سودمند فراوانی در این مورد وجود دارد.
کار نیک، احسان به مردم، خدمت صادقانه به دیگران لذت بردن از کمک رسانی به محتاجان، ابزار و مصالحی است که « سرای آخرت » را برای انسان بنیان می نهد. انسان ها گاهی «احساس» خویش را از دست می دهند و از رنج و محرومیت نیازمندان متاثر نمی شوند. کسی که توفیق خدمت و احسان و انفاق به دیگران دارد، حس انسانیت او بیدار است. آنان که رنج خود و راحت دیگران می طلبند و از داشته های خود در راه دیگران هم خرج می کنند چند قدم به مرز انسانیت نزدیک هستند. پیشتازان گوی انفاق و احسان و نیکی به مردم را از رقیبان می ربایند و در دفتر انفاق و احسان امتیازات بیشتری دارند. عواملی می تواند مشوق انسان به انفاق باشد. عواملی نقش بازدارنده دارند مانند بخل. این کتاب درس هایی زندگی ساز از معارف الهام بخش در مورد انفاق و احسان است.
انفاق و بخشش
یکی از معارف حیات بخش قرآن، مسئله انفاق است که از یک سو راهکاری برای برطرف کردن فاصله طبقاتی و از بین بردن فقر از جامعه می باشد و از سوی دیگر دستورالعملی برای خودسازی و تزکیه نفس در راه تکامل روح آدمی. در این نوشتار، موضوع انفاق از منظر قرآن کریم و در آینه زندگانی سرور زنان فاطمه زهرا (علیها السلام) بررسی می شود که خود فرمود: «از دنیای شما سه چیز محبوب من است: تلاوت قرآن، نگاه به چهره رسول خدا و انفاق در راه خدا».[نهج الحیاة (فرهنگ سخنان فاطمه(س))، قم، موسسه تحقیقاتی امیرالمومنین(ع)،ص 217،ح164]
مقوله انفاق از جمله مفاهیم ارزشمندی است که در آموزه های دینی به خصوص آیات قرآن کریم، مورد توجه و عنایت ویژه ای قرار گرفته است. این اصل ارزشمند اگر رعایت شده و به آن عمل شود، کارکردهای زیادی در عرصه های فردی و اجتماعی، مادی و معنوی و ... دارد و یکی از اسباب تعدیل ثروت و کاهش فاصله های طبقاتی در جامعه است. قرآن کریم با تعابیر گوناگون انسان های مومن و پرهیزگار را به انفاق و رسیدگی به امور انسان های فقیر و مستضعف، توصیه و سفارش نموده است.
یکی از عواملی که اسلام و قرآن عمل به آن را برای زنده ماندن امت اسلامی، جوان نمودن و پیشرفت و ارتقاء دادن آن لازم و ضروری می دانند، انفاق است. دین اسلام اهمیت زیادی نیز برای آن قائل شده است و بدین منظور آیات و روایات بسیاری در فضیلت و ترغیب به این عمل وارد گردیده است و از آنها استفاده می شود که ای انسان! شما هر کدام مستقل نیستید، بلکه عضو یک جامعه می باشید و بنابراین باید منافع مجتمع اسلامی را بر منافع و لذات شخصی مقدم بدارید و آگاه باشید که سعادت حقیقی شما در اجرای این سیره است. در قرآن مجید راجع به انفاق تاکیدات فراوان شده و برای منفقین پاداش هایی بزرگ و ماندگار تعیین گردیده است. انفاق به عنوان عمل صالحی است که اگر مطابق دستور قرآن کریم انجام پذیرد، جامعه اسلامی را همیشه به عنوان سیمایی مطلوب برای امت خود قلمداد نموده و باعث درونی شدن هر چه بهتر فرهنگ و ارزش های اقتصادی اسلام در نهاد افراد می گردد. همچنین اصل انفاق به عنوان یک ارزش دینی است که اجتماع موردنظر قرآن یعنی جامعه گرایش و ایمان آگاهانه و مسئولانه، جامعه اخلاص و عقیده به حقایق جهان هستی و جامعه قانون مدار و بشردوستانه آن را نردبانی برای تقرب به سرچشمه کمال و زیبایی یعنی خداوند متعال می داند. در این کتاب قصد بر آن است که جلوه های معنوی این اصل اسلامی هرچند مختصر روشن شود و نشان داده شود که جامعه مطلوب و محبوب اسلامی وقتی می تواند تضمین گر حقوق، آزادی، کرامت و امنیت همه انسان ها باشد که اصل انفاق در نهاد آن به خوبی وارد شده و اجرا گردد، زیرا قرآن فرموده: مومنان واقعی (جامعه اسلامی صالح) کسانی هستند که نماز را بر پا دارند و از آنچه روزی آنان ساخته ایم، انفاق می کنند(سوره انفال/ آیه3).