جایگاه قرض الحسنه در اندیشه اسلامی و راه کارهای احیاء آن در جامعه
یکی از سنت های حسنه و الهی قرض الحسنه می باشد که در متن این کتاب برای روشن شدن این فریضه از فرهنگ لغت، قرآن و روایات اهل بیت بهره کامل برده شده است و همچنین قرض الحسنه را در سیره اهل بیت و روایاتی که از آن بزرگواران به ویژه در کلام امام رضا (ع)، پیرامون قرض و قرض الحسنه بوده و فلسفه تحریم ربا بحث نموده است، مثلا در روایتی حضرت درباره فلسفه تحریم ربا فرموده اند: ربا باعث می شود که قرض الحسنه و اعمال نیک در جامعه از بین برود.
قرض الحسنه سنت اسلام است که اقتصاد را در خدمت عقیده می گیرد. قرض الحسنه، تجلی حاکمیت ارزش های اخلاقی و مبانی عقیدتی بر سودجوئی های اقتصادی است. قرض الحسنه، نوعی ایثار است و ربا یکی از انواع پلید استثمار. قرض الحسنه، همان اندازه ارزشمند است که ربا، ضدارزش است. قرض الحسنه، وام دادن به خداست و کدام مؤمن است که از وام دادن به خدا احساس تردید یا پشیمانی نماید؟
سوء استفاده از این سنت اصیل قرآنی هرگز نمی تواند بهانه ای برای گریز و احیانا برخورد با این مستحب قطعی اسلام باشد. باید در پرتو انوار قرآن و معصومین، زندگی را از معنویت و ایثار سرشار سازیم و این سنت مذهبی را بار دیگر در جامعه بزرگ اسلامی با اهداف و شیوه های خداپسندانه آن احیاء نماییم.
خداوند متعال بنده خود را از ربا بازداشته تا صاحب مال، گرفتار فساد و تباهی مال نگردد، همان طور که سفیه را از تصرف مالش منع کرده تا آنگاه که سفاهت او برطرف شده و قدر و قیمت مالش را بداند، و از این رو خرید و فروش یک درهم را به دو درهم حرام فرموده است.
بعد از اینکه خداوند حرمت ربا را بیان کرده و در قرآن مجید حکم آن را فرموده هر کس این حرام را مرتکب شود و حکم خداوند را زیر پا گذارد مرتکب کفر شده است. و علت دیگر آنکه، اگر در جامعه اسلامی رباخواری پدید آید، مردم خوبی ها را فراموش می کنند، و برای رسیدن به مال زیاد از هر گونه ظلم و اجحاف خودداری نخواهند کرد، و در نتیجه قرض الحسنه و اعمال نیک در جامعه از بین می رود، و فساد و تباهی و از بین رفتن اموال مردم و تلف شدن ثروت عمومی و انحصار آن پیش خواهد آمد.
در این کتاب به جایگاه قرض الحسنه در اندیشه و سبک اسلامی پرداخته شده است.
قرض و قرض الحسنه: جایگاه آن در قرآن، حدیث و فرهنگ جاری جامعه
قرض الحسنه سنتی نیکو از سنتهای الهی است که عمل به آن می تواند هم فرد و هم جامعه را از بسیاری از مشکلات دور ساخته و باعث تعالی ارزشهای اخلاقی عاملان آن گردد؛ در واقع قرض الحسنه از منظر قرآن و سنت، یک «فرصت» تلقی شده است؛ فرصتی برای کسب فضایل و رحمت الهی. متأسفانه امروزه بسیاری از بانک ها، صندوق ها و مؤسسات مالی اعتباری و حتی اشخاص حقیقی از نام قرض الحسنه بهره می برند در حالی که عمل آنان تفاوتی بسیار فاحش با قرض الحسنه واقعی دارد و چه بسا در موارد قابل توجهی فعالیت های آنان در نقطه مقابل قرض الحسنه و در ردیف «قرض سیئه» قرار خواهد گرفت. ناآشنایی بسیاری از متولیان امر قرض الحسنه با مفهوم و آثار قرض الحسنه در آموزه های ناب دینی، ضرورت انجام پژوهشی برخاسته از قرآن و روایات را دو چندان می کند.
کتاب حاضر رویکردی است قرآنی ـ روایی به موضوع «قرض الحسنه» که در دو فصل نگاشته شده است:
فصل اول به تعریف قرض الحسنه و جایگاه و آثار مختلف اخروی و دنیوی آن اختصاص دارد.
در فصل دوم نیز به بررسی مفهوم قرض الحسنه از دیدگاه قرآن و احادیث و مقایسه آن با مفهوم رایج در جامعه پرداخته شده است. در بخش قرآنی، ابتدا با روش تحقیق موضوعی در قرآن مجید و با تدبر در آیات مربوط به قرض و سیاق آن ها، نکاتی مهم و قابل توجه استخراج گردیده و سپس برای تصحیح و تکمیل یافته ها و برداشت ها از تفاسیر مختلف اعم از شیعی و سنی، ذیل آیات و سیاق های مورد نظر در تحقیق موضوعی، یادداشت برداری های لازم انجام شده است.
در بخش پایانی، در مورد نحوه کار و عمل کرد و همچنین تصورات و شناخت مردم و متولیان از قرض الحسنه تحقیق شده و هر جا که لازم بوده به اطلاعات حاصل از مراجعه مستقیم به صندوق های قرض الحسنه و مؤسسات مشابه، اشاره شده است.
مباحث اصلی این کتاب به شرح زیر می باشد:
فصل اوّل: تعریف و جایگاه قرض الحسنه
1. تعریف قرض و قرض الحسنه
2. جایگاه قرض الحسنه
فصل دوم:تفاوتهای مفهوم قرآنی ـ حدیثی قرض الحسنه با مفهوم رایج آن در جامعه اسلامی ایران
1. مفهوم قرض الحسنه از دیدگاه قرآنکریم و حدیث
2. مفهوم رایج قرض و قرض الحسنه در جامعه اسلامی
3. تفاوتهای مفهوم قرآنی حدیثی قرض‌الحسنه با مفهوم رایج آن
4. بررسی موانع و راه های ترویج فرهنگ قرض الحسنه
تاثیر قرض الحسنه بر زندگی فقرا
چگونه وام های خرد قرض الحسنه زندگی فقرا را متحول می کند؟
پدیده فقر از مشکلات بزرگی است که جوامع مختلف را به چالش واداشته است و همه جوامع برای رسیدن به توسعه پایدار سعی در فقرزدایی از جامعه خود دارند. تجربه سال‌ها فعالیت نویسنده این کتاب در موسسات خیریه نشان داده است که کمک‌های اعانه‌ای نتوانسته تاثیری در رفع مشکل فقر افراد داشته باشد.شاید بهتر است بگوییم این نوع کمک ها نقش یک مسکن برای درد را ایفا می کند اما لزوما کمکی به بهبود کامل نمی‌کند.
کنشگران عرصه اجتماعی، سیاستمداران و اقتصاددانان در سراسر جهان تمایل دارند بتوانند کاری کند که مشکل فقرا را اصولی و اساسی حل کنند.
این کتاب بر شناسایی فرصت‌ها و توانمندسازی افراد به عنوان شالوده و بنیان برنامه‌ریزی و اجرای راهبردهای کاهش فقر تأکید می‌نماید.
در بسیاری از کشورها، تأمین مالی خرد و کوچک؛ راهکاری مناسب برای ایجاد فرصت های شغلی جدید به ویژه فعالیت های خوداشتغالی و کاهش فقر و توانمندسازی افراد، در مناطق کم درآمد مطرح شده است.
در واقع مهم ترین عامل فقر نداشتن شغل مناسب است که برای انسان درآمدی پایدار ایجاد کند. فقرا اگر ایده شغلی هم داشته باشند معمولا سرمایه ای برای ایجاد شغل و توسعه شغلی خود در دسترس ندارند و با توجه به نداشتن گردش حساب مالی مناسب و نیز نداشتن ضامن معتبر از گرفتن تسهیلات بانکی محروم هستند؛ به این دلیل از بانک ها هم نمی‌توانند برای ایجاد و توسعه شغلی خود وام بگیرند.
در فرهنگ اسلامی قرض الحسنه به عنوان یک ساز و کار مهم جهت توانمندسازی افراد است و رویکردی بسیار ضروری است که به حل مسائل مهم اجتماع محروم کمک می کند.این کار در واقع هدفی را دنبال می کند که به نظر می رسد از سوی جامعه کمتر به آن توجه می شود.
عدم دسترسی به خدمات بانکی و موسسات مالی برای فقرا یکی از دلایل پایداری و فرسایشی فقر است که اگر بتوان امکان برخورداری فقرا از خدمات قرض الحسنه را فراهم کرد آنها قادرند کسب و کارهای کوچک و بادوام برای خود ایجاد کنند که بتوانند از باتلاق فقر خارج شوند و گامی را برای توانمندی مالی خود بردارند و رفاه نسبی برای خود رقم بزنند.
در این کتاب به موضوع اشتغال افراد بی درآمد و کم درآمد برای کاهش فقر در مناطق محروم تاکید فراوان شده است. تخصیص اعتبارات خرد با موضوع قرض الحسنه بدون بهره و با ساز و کار مشخص برای ایجاد یک واحد کسب و کار از راههای اثربخش کاهش فقر و محرومیت است.
قرض الحسنه در واقع دسترسی مستمر، ارزان و پایدار به منابع مالی برای بیرون آمدن از فقر مزمن است به تعبیر دیگر وام های قرض الحسنه با هدف خروج فقرا از وضعیت فقر ایجاد می شود که راهبرد کلیدی در حوزه فقرزدایی به حساب می آید.
اسلام بر قرض الحسنه تاکید زیادی دارد، چرا که قرض الحسنه کرامت وام گیرنده را حفظ می کند و به لحاظ تعهد وام گیرنده بر بازپرداخت اصل قرض، او را به سمت کار و تلاش برای بازپرداخت دین خود می کشاند.
با توضیحات داده شده در این کتاب نقش اشتغال در کاهش فقر و نابرابری توزیع درآمد بیش از پیش آشکار می شود. نویسنده این کتاب امیدوار است که با کاهش بیکاری به مرور زمان و در درازمدت با برنامه ریزی از یک روستا شروع و به توسعه و پیشرفت آن در سطح شهرها و استان ها منجر شود.در این صورت به مرور شکل فقر در روستاها و شهرها تغییر کرده و زمینه ای مناسب برای کاهش نابرابری فراهم خواهد آمد و سرانجام منابع خیریه به کسانی خواهد رسید که صلاحیت داشتن آن را دارند.
در جای جای این کتاب به علل و ریشه های تداوم فقر پرداخته شده است و راهکارهای علمی و عملی تجربه شده نیز به صورت گام به گام ارائه داده است در این راهکارها سعی شده است عزت فقرا حفظ شده و ثروتمندان نیز به مسیر صحیح کمک رسانی هدایت شوند.
طرحی نو در قرض‌الحسنه
.jpg)
توجه به مفهوم قرض الحسنه آثار اقتصادی متعددی را برای جامعه اسلامی به همراه خواهد داشت که می تواند نقش بسزایی در شکل گیری این مفهوم در عملیات بانکی ایفا نماید.
گذشته از مباحث نظری درباره مفهوم «قرض الحسنه»، «دغدغه » های صاحبان اندیشه و تصمیم گیران اقتصادی، یافتن راهکاری کاربردی در مورد رواج فرهنگ دینی در جامعه می باشد. تلاش هایی که در قانون بانکداری «بدون ربا» در کشورمان ملاحظه می شود؛ عملکرد نظام بانکی درباره چگونگی کاربردی کردن قانون مذکور و ترویج قرض الحسنه در عملیات مالی می تواند به عنوان شاهدی بر این مدعا باشد. اما به نظر می رسد که این تلاش ها آنچنان که شایسته فرهنگ ناب اسلامی می باشد به نتیجه مطلوب نرسیده است.
بررسی سیر تحول «نهاد» قرض‌الحسنه در رفتار اقتصادی جوامع اسلامی به ویژه ایران ـ حاکی از آن است که فقدان «الگوی جامع قرض‌الحسنه»، چنان‌که بتواند ضمن تأکید بر کارکردهای «دینی- اجتماعی» آن، زمینه تحول در نظام «پولی- بانکی» کشور را فراهم نماید؛ «دشواری» هایی را در مسیر «عملیاتی» نمودن این فرهنگ در جوامع مسلمان سبب شده است. توسعه روز افزون ابزارهای نوین «پولی» و «مالی» در فضای کسب و کار از سویی، و تنوع نیازهای بشر در هزاره سوم از سویی دیگر، ضرورت تدوین چنین «الگویی» را دو چندان می کند. ضرورت تدوین چنین «الگویی» را دو چندان می کند. «طرحی نو در قرض الحسنه» کتابی با موضوع قرض‌الحسنه و جایگاه آن در اسلام است و می‌کوشد تا با طراحی حساب‌های قرض‌الحسنه، گامی را در راستای تدوین «الگوی جامع قرض‌الحسنه» برداشته و زمینه را برای گسترش این رفتار پسندیده در فرهنگ عمومی‌جوامع اسلامی، فراهم نماید.
مبانی بانکداری اسلامی و عقود مالی اسلامی
نظام مالی یک کشور مجموعه‌ای از بنگاه‌ها، بازارها، قوانین و مقررات و تکنیک‌هایی است که در آن اوراق قرضه، سهام و سایر اوراق بهادار معامله می‌شوند و بدین‌گونه در سراسر دنیا گسترش یافته‌اند. شبکه بانکی، بورس اوراق بهادار، مؤسسات بیمه، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، مؤسسات مالی و اعتباری و نهادهای مشابه، در مجموع سازمان‌هایی هستند که بخش مالی اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهند. بخش مالی به مجموعه‌ای از نهادها و سازمان‌هایی گفته می‌شود که عمدتاً به تجهیز منابع و تخصیص اعتبار می‌پردازند.
با گسترش صنعت بانکداری، متفکران مسلمان به این فکر افتادند که به شکلی از این پدیده استفاده کنند، اما به دلیل آنکه بیشتر فعالیت‌های بانک براساس قرض با بهره است که از نظر اسلام ربا و ممنوع است، تصمیم به اتخاذ قوانینی گرفتند که با شرع همگون باشد. بانک‌های اسلامی گرچه در حذف ربا از عملیات بانکی و جایگزینی معاملات مجاز، با هم مشترک هستند، اما در اینکه از چه عقود و قراردادهایی برای تجهیز و تخصیص منابع استفاده کنند تفاوت دارند. این تفاوت‌ها باعث شکل‌گیری الگوهای متفاوت از بانکداری اسلامی شده است.
در این کتاب به صورت مفصل به انواع بانکداری اسلامی در سرتاسر دنیا و شیوه‌ها و رویکردها و تاریخچه آنها پرداخته می‌شود. سپس عقود مالی اسلامی توضیح داده می‌شوند.